Opis projektu

Naczynia gliniane z Medyni  – dziedzictwo niematerialne ośrodka garncarskiego w Medyni Głogowskiej na przestrzeni od XIX wieku do czasów współczesnych.

Celem projektu była dokumentacja i upowszechnienie  dziedzictwa kultury niematerialnej jakim jest wciąż żywa w miejscowościach: Medynia Głogowska, Łańcucka, Pogwizdów i Zalesie w podkarpackiem tradycja garncarska. Na tym obszarze okołoII poł. XIX wieku rozwinął się bowiem ośrodek  znany  kiedyś w Polsce jako największe w kraju zagłębie  ceramiczne, w którym rzemiosło garncarskie było zajęciem powszechnym. Tradycje garncarskie obecne w Medyni do dziś podtrzymywane są  przez kilka wielopokoleniowych rodzin, jednak umiejętności, wiedzę i doświadczenie z zakresu garncarstwa posiada na tym obszarze jeszcze bardzo wiele osób.

W ramach zadania   przeprowadzono wywiady z ponad 30 osobami, nagrano kilkadziesiąt godzin rozmów, wykonano kilkaset zdjęć, nagrano  film.  Efektem projektu jest także powstała mapa przedstawiająca  miejsca znajdujących się tu niegdyś ponad stu garncarskich pieców i obrazująca skalę tego zagłębia. Na naszą prośbę siedem muzeów z całej Polski przeprowadziło w swoich archiwach kwerendy dotyczące znajdujących się tam eksponatów ceramicznych z naszego terenu. Tylko w samym rzeszowskim Muzeum Etnograficznym im. Franciszka Kotuli znajduje się ich blisko 1800 sztuk, oprócz tego ok. 700 sztuk prac dzieci z medyńskiego kółka garncarskiego z lat 80-tych.

Projekt jest niezbędnym etapem w całym łańcuchu działań, jakie od kilkunastu lat  realizuje Gminny Ośrodek Kultury w Czarnej w zakresie zachowania ciągłości tradycji garncarskiej oraz  stymulowania  jej przemian, będących nierzadko warunkiem utożsamiania się  młodszych pokoleń z rzemiosłem ojców i dziadków.

Kolejne zrealizowane w Medyni projekty przyczyniły się do uświadomienia sobie przez jej mieszkańców wartości posiadanego dziedzictwa. Nierzadko było to wynikiem spojrzenia na nie oczyma osób z innych środowisk (projektantów,  etnologów, artystów ). Kontakty te z jednej strony otworzyły nowe kierunki w dziedzinie  samego rzemiosła  ale uświadomiły też wielką potrzebę zarejestrowania istniejących jeszcze przejawów ludowej kultury. Każda kolejna rozmowa „międzyśrodowiskowa” wydobywała nowe tematy wymagające zbadania i pilnego ich udokumentowania  ze względu na nieuchronność pewnych procesów ( pamięć opowiadających, ich wiek, zły stan zachowanych obiektów czy plany inwestycyjne właścicieli starych pracowni, pieców, sprzętów). Bezcenna wiedza o lokalnych tradycjach i przechowywane w pamięci ludzi obrazy z życia garncarzy nie są w Medyni jednak tylko domeną osób starszych. Należy pamiętać, że ważnym okresem dla Medyni były czasy rozkwitu tutaj rzemiosła artystycznego pod patronatem Cepelii, które przypadły na lata 60-te  i  80-te XX wieku. Wynikające z tego przemiany gospodarcze jakie wtedy nastąpiły w Medyni są niezwykle interesującym zjawiskiem wymagającym opisania. Wiele osób z obecnego średniego pokolenia było wówczas angażowanych do pracy przy rodzinnej produkcji ceramiki. Badacze  musieli sięgać także do materiałów znajdujących się w archiwach muzeów etnograficznych w całej Polsce.

W pamięci ludzi przechowywane są nazwy dawnych naczyń, ich wygląd, przeznaczenie,  rodzaje zdobień, sposoby wypału, proporcje użytej gliny, informacje o charakterystycznych dla danego twórcy sposobu wykonywania.

Główną osią opowieści jaką chcieliśmy budować  na podstawie zebranych dzięki projektowi materiałów miały być  naczynia gliniane z Medyni i ich rola w życiu codziennym i tradycjach obrzędowych na przestrzeni od poł. XIX wieku aż do czasów współczesnych. Chcieliśmy  przedstawić jak zmieniała się ich forma w zależności od pełnionych funkcji: najpierw tej niezbędnej- użytkowej (od początku powstania ośrodka do lat 50-tych XX w) , potem dekoracyjnej (lata 60-80-te XX w.), następnie pamiątkowej (przełom XX/XXI wieku), aż do obecnej – związanej z ideą slow food.  Opowieść wzbogacona  miała być nagranymi głosami ludzi opowiadających o naczyniach w kontekście ich zastosowania w kuchni i w gospodarstwie, o dawnych potrawach oraz o gotowaniu i przechowywaniu żywności w ceramice. W ramach projektu wykonane zostały naczynia, które są odtworzeniem niektórych nieistniejących form. Wykonali  je starsi mistrzowie  na podstawie  pamiętanych przez siebie wzorów lub korzystając z istniejącego w Medyni archiwalnego wzornika naczyń tradycyjnych obowiązującego w okresie działalności Cepelii.  Naczynia zostały następnie wypalone w tradycyjnym piecu garncarskim.

Już jednak podczas pierwszych rozmów z garncarzami i ich rodzinami okazało się, że chcą oni przekazać nam informacje znacznie wykraczające poza założoną przez nas tematykę. Nagrania poszerzone zostały zatem min. o opis relacji sąsiedzkich, przeżycia związane z wojną, ogólnospołeczną akcję budowy kościoła i współpracę w tworzeniu znajdującej się w środku mozaiki.

Zebrane materiały  zostaną wykorzystane do utworzenia stałych ekspozycji, które będą stanowić  treść utworzonego w Medyni centrum garncarstwa na obszarze istniejącej Zagrody Garncarskiej objętej programem rewitalizacji.

Projekt został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.